ELMAYI TANIYALIM

Çok eskiden beri bilinen ve yetiştirilen meyveler arasında elma başta gelir. Elmanın yetiştiricilik tarihi 4.000 yıl öncesine kadar uzanır. İnsanlık tarihinin ilk meyvesi olan elma (Malus domestica) yabancı döllenen bir türdür. Yazının ilerleyen bölümlerinde elmada döllenmeyi detaylıca anlatacağım. Zira, döllenme konusu elma bahçesi tesisinde belki de en önemli konudur.

Elmanın anavatanı Anadolu’dur ve Türkiye’nin her köşesinde elma yetiştirilmektedir. Ancak Kuzey Anadolu, yabani elmaların da yayılma alanı olduğundan, en kaliteli ve verimli bahçeler bu bölgede bulunur.

ELMANIN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ

Malus domestica halk arasında elma ağacı olarak bilinen, hem ekonomik değeri yüksek hem de sağlığa faydaları olan muazzam bir meyve ağacıdır. Doğru yetiştiricilik teknikleriyle kaliteli ve bol verimli ürün elde edebilirsiniz. Bu rehberde elma ağacı yetiştiriciliğinin püf noktalarını, fidandan hasada kadar tüm aşamalarıyla ele alacağız.

KÖK

Elma ağaçlarında kökler daha çok yatay dağılım gösterir, kazık kök bulunmaz. Kök derinliği 80 cm’e kadar iner. Köklerin yayılma alanı taç genişliği kadardır. Bu bilgileri gübreleme, çapalama, toprak hazırlığı ve ilaçlama yaparken kullanılır.

GÖVDE

Kültüre alınmış elma çeşitlerinin çoğunluğu düzgün ve güçlü gövde yapısına sahiptir. Ağacın taç yüksekliği bodur elma çeşitlerinde 2 m, kuvvetli çeşitlerde 7-8 metreye kadar yükselir.

DALLAR

Elma ağaçlarında dallar odun dalı ve meyve dalı olmak üzere iki tiptedir. Odun dallarda boğum araları uzun, meyve dallarında kısadır. Odun dalların meydana gelmesi ya sürgün gözlerden ya da ağacın yaşlı kısımlarındaki uyur gözlerin sürmesiyle olur. Bu gözler odun dalı olarak sürgün haline gelir. Daha sonra üzerlerinde meyve dalcıkları meydana gelir.
Elmalarda meyve dalcıkları şekillerine göre şunlardır:

Topuz: Boğum araları birbirine çok yakın olan en kısa meyve dalcıklarıdır. Topuz dalcığı ilk meydana geldiği yılda bir odun gözü ve bu gözün çevresinde 2-5 yapraktan oluşur. Her yıl 1-1,5 cm kadar uzar. 2 ya da 3 yıldan sonra çiçek tomurcuğu haline döner.

Kargı: 10-20 cm uzunluğundadır. Birinci yılda bu uzunluğa ulaşır ve uçlarında meyve tomurcuğu bulunur. Tepesindeki gözün çiçek tomurcuğuna dönüşme eğilimi topuza göre daha fazladır.

Dalcık: Kargı ile odun gözü arasında bir meyve dalıdır. Boğum araları kısa değildir ve yaprak koltuklarında normal gözler bulunur. Ucundaki tomurcuk ilk yılda çiçek tomurcuğuna dönebilir. Bazı çeşitler fazla sayıda dalcık oluşturabilir.

Çıtanak: Birçok kese ve topuzların sık bir şekilde, bir geyik boynuzu misali bir araya toplanmasından meydana gelen meyve dallarıdır. Bir elma ağacında fazla sayıda çıtanak bulunması, ağacın kuvvetten düştüğünü ve yaşlandığını gösterir. Verimi arttırmak amacıyla bu durumdaki elma ağaçlarına gençleştirme budaması yapılır.

TOMURCUKLAR

Elma ağaçlarında tomurcuklar ağaç üzerinde üç şekilde bulunur. Bunlar: yaprak, sürgün ve çiçek tomurcuklarıdır.
Yaprak tomurcukları odun dalları üzerinde bir yıl önceki sürgünün yaprak koltuklarında meydana gelir. Üçgen şeklindeki gözlerdir. Bu gözler bir yıl sonra tek tek yaprakları ve dalcıkları meydana getirir.

Sürgün tomurcukları: Tepe tomurcuğu meyve gözü halini almadığı takdirde meydana gelir. Şekilleri çiçek gözüne göre sivridir. Renkleri ve tüylülük durumu elmanın çeşidine göre değişir. Bir yıl önceki yaz mevsimi gelişme döneminde meydana gelir.

Çiçek tomurcukları: Bir yıl önceki yaz gelişme döneminde, meyve dalcıklarının ucunda meydana gelen dolgun gözlerdir. İlkbaharda açıldıklarında hem çiçek hem de yapraklar meydana getirir. Renkleri ve tüylülük durumu çeşide göre değişir.

YAPRAKLAR

Elma ağacında yaprak formları çeşitli büyüklükte ve kalın dokuludur. Üst yüzeyi yeşil veya koyu yeşil olup alt yüzleri çeşide göre az veya çok tüylü olabilir. Elma yapraklarının kenarları dişlidir, sapı kısadır.

ÇİÇEKLER

Elmanın çiçek durumu çeşitlere göre değişmekle birlikte 4-10 çiçek bir arada bir demet halindedir. İlk olarak doruk çiçek açar, sonra doruk altında kalan çiçekler açılır. Çiçeklenme süresi iklim şartlarına göre 4-15 gün sürmektedir. Elma çiçeklerinde taç yapraklar çeşide göre beyaz, pembemsi veya pembe olur.

MEYVE

Elma meyvesi aslında yalancı bir meyvedir. Bundan kasıt, beş bölmeden meydana gelen asıl meyve iç kısımdadır ve kıkırdağımsı bir yapı ile çevrilidir. Bir elma meyvesini kestiğimizde en fazla 10 çekirdek görürüz.

ELMA MEYVESİNİN BESİN DEĞERİ

Elmanın içinde bulunan madensel tuzlar ve vitaminler sayesinde insan sağlığına faydalı bir meyvedir. Elma meyvesinde potasyum, magnezyum, kalsiyum ile A ve C vitamini bolca bulunur. Bu maddeler vücudun dengeli gelişimi, organların düzenli çalışması ve hastalıklardan korumak için gereklidir. Ayrıca elma posalı içeriği sayesinde sindirimi de kolaylaştırır.

Elmayı taze olarak tükettiğimiz gibi meyve suyu, pekmez, marmelat, reçel, alkollü ve alkolsüz içecek olarak da tüketebiliriz.

ELMA AĞACININ DÖLLENME BİYOLOJİSİ

Elma çeşitleri genel olarak kendine kısırdır. Kendi kendine tozlanma ile yine de mahsul alabiliriz. Fakat kaliteli ve bol verim elde etmek için genelde başka bir dölleyici çeşidin çiçek tozlarına ihtiyaç duyarlar. Dölleyici çeşidin esas çeşide oranı %10-15 olmalıdır. Bu nedenle meyve bahçesi kurarken, iyi bir çeşit karışımı yapmaya özen göstermeliyiz.

Bahçe kurarken çeşit karışımında dikkat edilmesi gereken püf noktalar:

1. Tozlayıcı çeşitleri diploid (iki evcikli, 2n=34 kromozomlu) çeşitlerden seçin.

Temel kromozom sayısı n=17 olan elma cinsi içerisinde ploidi, diploid (2n=2x=34) ile pentaploid(2n=5x=85) arasında değişim göstermektedir.

Diploid çeşitlerin çiçek tozu bir örnek ve yüksek çimlenme oranına sahiptir. Triploid çeşitlerin ise çiçek tozları irilik bakımından bir örnek değildir ve çimlenme oranları düşüktür. Bu nedenle bahçe tesis ederken diploid olan Amasya, Delicious, Jonathan, Golden gibi çeşitleri kullanabiliriz.

2. Karşılıklı olarak birbirini tozlayacak çeşitler arasında melezlemede kısırlık olmamasına dikkat edin.

3. Karşılıklı tozlaşma olan çeşitler arasından meyve tutumu en yüksek kombinasyonu tercih edin.

Elmalar üzerinde yapılan çalışmalarda iyi bir meyve tutumunun sadece baba çeşidin iyi çiçek tozu vermesiyle sağlanamadığını göstermiştir. Örneğin, Jonathan elma çeşidi ile Mc,intosh  tozlandığında %23, Golden delicious ile tozlandığında %68 meyve tutumu olmaktadır.

4. Çeşitlerin çiçek açma zamanlarının birbirine denk geldiğinden emin olun.

Elma çeşitleri arasında çiçek açma zamanları bakımından büyük farklılıklar olduğundan, çeşitlerin çiçek açma zamanını birbirine denk getirmeniz çok önemlidir. Erken çiçek açanlar, orta-erken çiçek açanlar, orta-geç çiçek açanlar ve geç çiçek açanlar olarak elmaları 4 grupta toplayabiliriz.

5. Yeni bahçe kurarken, çeşitlerin meyveye başlama yılları birbirine yakın çeşitleri göz önüne alın.

Elma çeşitlerinin mahsüle yatması 4-10 yıl arasında değişir. Standart çeşitlerde meyveye yatma 4-6 yıl iken, bodur çeşitlerde bu süre 1-3 yıla iner. Elma bahçesi tesis ederken karşılıklı birbirini tozlamak üzere seçilen çeşitlerin, meyveye yatma süreleri bakımından aralarında fark olmamasına dikkat edin. Eğer arada farklar olursa, erken mahsul vermeye başlayan çeşitler bir süre sonra döllenme noksanlığından verimsiz kalır.

6. Çeşitler arasında periyodisite bakımından sakınca olup olmadığını kontrol edin.

Ağaçların bir yıl çok, bir yıl az veya hiç meyve vermemesine periyodisite denir. Bahçe tesisi için seçilen çeşitlerden birinde periyodisite varsa, diğer çeşidin de verimi etkilenir. Periyodisite gösteren çeşide örnek Amasya elmasını verebiliriz.

7. Bahçe tesisinde tozlanma açısından en uygun yerleşim planını yapın.

Tüm bunlara ek olarak elma ağaçlarında döllenme böceklerle olduğundan bahçede yeteri kadar arı bulundurmalıyız.

ELMANIN EKOLOJİK İSTEKLERİ

Buraya kadar elma ağaçlarını biyolojik açıdan ele aldık. Artık elmayı yeterince tanıdığımıza göre, iklim ve toprak açısından nasıl şartlar istediğine geçelim.

İKLİM İSTEĞİ

Elma bir ılıman iklim meyvesidir.Elma ağacı kış soğuklarına çok iyi dayanır. Kış dinlenme periyodunda ağaç gövdeleri -35,-40 derecelere, yaşlı sürgünler -20 dereceye kadar dayanır. Bu dayanıklılık çeşide, anaca ve uygulanan kültürel sistemlere göre farklılık gösterir.

Aynı şekilde çiçek tomurcukları da şiddetli soğuklara elma ağacının gövdesi kadar dayanıklılık gösterir. Ancak ilkbaharda tomurcuklara su yürümeye başlamasıyla soğuklara dayanım azalır. Ayrıca çiçeklerin açılmasıyla birlikte çok hassas duruma gelir. Armut, şeftali, kayısı gibi meyvelere kıyasla elma çiçekleri soğuklara karşı daha hassastır. Buna karşılık elmalarda çiçekler geç açıldığından ve çiçeklenme uzun sürdüğünden ilkbahar geç donlarının zararı daha az olur.

Elma çiçekleri -2, -3 derecelerde zarar görmesine karşılık, yeni tutmuş küçük meyveler -1 derecede ölebilir ve bu meyveler dökülür. Bu nedenle çiçeklenme döneminden sonra meydana gelen soğuklar elma ağaçları için daha tehlikelidir. Olgun meyveler -2, -3 derecede donarak kararmaya başlar ve ticari değerini kaybeder.

Elmanın kökleri soğuklara karşı daha dayanıklıdır. -7, -15 derecelere kadar dayanabilirler. Toprak yüzeyinin karla veya yaprakla örtülü olması, çok şiddetli soğuklardan korunma sağlar.

KIŞ DİNLENMESİ

Elma, meyve ağaçları arasında kış dinlenmesine en çok ihtiyaç duyan ağaçlardan biridir. Yeteri kadar kış soğuklamasına maruz kalmamış elma ağaçlarının çiçek açması gecikir ve çiçek açımı düzeni bozulur. Bu durumda kalan ağaçların yaprak ve sürgünleri de normal gelişmez.

Elmalarda kış dinlenmesi için 7 derecenin altında 2322-3684 saat geçirmesi gerekir. 0 derecenin altında ise 1081-2094 saate ihtiyacı vardır.

Elma çeşitlerini kış dinlenmesi ihtiyacına göre 3 gruba ayırabiliriz. Kış dinlenmesine:
1. Az ihtiyaç gösteren çeşitler: Edirne
2. Orta ihtiyaç gösteren çeşitler: Delicious, Hüryemez, Amasya
3. Çok ihtiyaç gösteren çeşitler: Demir, Mc-intosh
 
Genel olarak elma ağaçları yaz sıcaklarından hoşlanmaz. Meyvelerde kalite düşer ve yanıklık meydana gelir. Optimal yaz sıcaklığı ortalama 13,5 ile 18 derece arasındadır.  Oransal nemin çok düştüğü yerlerde haziran meyve dökümü meydana gelir, meyve kalitesi düşer. Bütün bunlar dikkate alınarak, bir yerde meyve bahçesi kurarken, çeşitlerin o bölgenin iklim şartlarına uyumlu olup olmadığına bakmamız gerekir.

TOPRAK İSTEĞİ

Elma için en ideal topraklar içinde yeteri miktarda kireç ve organik madde bulunan tınlı, tınlı-kumlu veya kumlu-tınlı topraklardır.

Elmada kökler fazla derine gitmese de taban suyunun 1 metreden fazla olmaması lazımdır. Derin, geçirgen ve besin maddelerince zengin topraklar elma yetiştiriciliği için en ideal topraklardır. Armut ağacına göre tuza karşı daha hassastır. Bununla birlikte, çok kireçli topraklarda, demir alımı engellendiği için Kloroz meydana gelir. En elverişli toprak reaksiyonu Ph 6-8 arasıdır.

ELMANIN ÇOĞALTILMASI VE ANAÇLARI

Kültürel elmaların kalıtsal yapıları çok karışık olduğundan tohumla üretilmelerinin imkanı yoktur. Tohumdan yetiştirilen bir elma ağacı meyve vermeye başladığında, tohumda açılım olduğunu ve ekilen tohumla alınan meyve çeşidinin aynı olmadığını görürüz. Bu nedenle kültür çeşitlerinin çoğaltılmaları anca aşı ile mümkündür. Yıllarca bekleyerek hayal kırıklığı yaşamaktansa istediğimiz çeşidi vejetatif yolla üretmeye çalışmak daha mantıklıdır. Elma yetiştiriciliğinde üzerine aşı yapılacak anaçları üretim şekillerine göre 2 gruba ayırırız.

Tohum anaçları
Klonal anaçlar

Tohum Anaçları

Tohumla üretimi yapılan anaçlarda, yabani elmaların tohumundan elde edilenlere ÇÖĞÜR,
Kültür elmalarının tohumlarından yetiştirilenlere ise YOZ denir. Genele olarak bu ikisi arasında anaçların büyümesi, kalemin meyveye yatma zamanı, ömürleri ve meyve kalitesine etkisi anlamında pek bir fark yoktur. Her iki tipin anaçları da genel olarak kuvvetli büyür, nispeten geç meyveye yatar, bol ürün verir ve ömrü de uzun olur. 

Klonal Anaçlar

Tepe veya dip daldırması, dal veya kök çeliği gibi ağaç kısımlarının köklendirilmesiyle elde edilen anaçlardır. Klonal anaçlar 3 şekilde sınıflandırılır.

1- Çok bodur anaçlar
2- Yarıbodur anaçlar
3- Kuvvetli anaçlar

Klonal anaçların özellikleri konusunu BODUR ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ yazımda daha detaylı anlatacağım.

Bir Anaçta Olması Gereken Özellikler

• Değişik kuvvette ve vejetatif olarak üretebilir olmalı
• Kültür çeşitleriyle iyi uyuşmalı
• Değişik toprak şartlarına uyum göstermeli
• Değişik kültür şartlarına uyumlu olmalı
• Elmalarda görülen önemli hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olmalıdır.

Bununla birlikte, anaç üzerine istenilen elma çeşidini elde etmede en çok kullanılan yöntem durgun göz aşısıdır. İklim şartlarına göre Temmuz 15’den başlayarak, Ağustos sonlarına kadar aşılama yapabilirsiniz.

BAHÇE YERİNİN DİKİME HAZIRLANMASI

Düz alanda elma bahçesi kurarken, bahçenin en iyi şekilde sulanmasını sağlamak için toprak tesviyesi yapılması gerekir. Zira, fidanlar dikildikten sonra tesviye yapmak çok zordur.

Tesviye yapılırken dikkat edilmesi gerekenler:

1. Eğimli alanlarda bahçe kurarken, tıpkı bir merdiven şeklinde setleme yapın.
2. Eğimin az veya çok oluşuna göre uygun set hazırlayın.
3. Setlerin içerisinde tesviye yaparak, sulama ve boşaltma hendekleri düzenleyin.
4. Bunların dışında taban suyu çok yüksek olan, su tutan ağır topraklı bahçelerde dikimden önce mutlaka drenaj yapın.
5. Dikimden önce toprak bir defaya mahsus derin işlenmelidir.
6. Daha sonra bir veya iki defa yüzeysel işleyin.
7. Eğer dikim ilkbaharda yapılacaksa, toprak sürüldükten sonra kesekli bırakın. Böylece, kış yağışlarının toprağa iyice işlemesi sağlarsınız.

Dikim Şekilleri

Elma bahçeleri kare, dikdörtgen veya üçgen şekillerden birisi ile tesis edilir. Bu şekillerden hangisinin olacağına, arazinin şekli, ara tarım yapılıp yapılmayacağı, dikilecek elma çeşidine göre verilmesi gereken sıra arası mesafeler etki eder.

Genel olarak düz arazilerde en çok kare şekli kullanılır. Fidanlar bahçeye dikilmeden önce bahçe yerinin bir planını yapın. Plan üzerinde yollar, su arkları, dikim mesafesi ve çeşit karışımında çeşitlere ait yerler adlarıyla birlikte işaretleyin.

Kurulacak bahçede ağaçlar arası mesafe elmanın çeşidine, kullanılan anaca, toprak durumuna ve iklim şartlarına göre değişir. Nemli yerlerde, ağaçlar büyüdüğünde erişecekleri tahmin edilen taç büyüklüğü arasına 1 metre aralık kalacak şekilde seyrek dikmelisiniz. Kurak bölgelerde ise hava ve toprak nemini muhafaza etmek için sık olarak dikmek daha uygundur.

Elma çeşitleri büyüme bakımından farklılık gösterir. Örneğin, Jonathan ve Demir elma çok kuvvetli büyüyerek geniş bir taç meydana getirir. Oysa bodur elma anacı üzerine aşılanan Starkspur Golden Delicious çeşidi çok küçük bir taç yapar. Ağaçlar arasında verilecek sıra arası ve sıra üzeri mesafeler anaç çeşitlerine göre 1,5×3 mt ile 8×13 mt arasında değişmektedir.

 Dikim Zamanı ve Fidan Dikimi

Kışları çok sert geçen bazı yerler dışında ağaçlar yapraklarını döktükten sonra başlanarak, ağaçlara su yürüyünceye kadarki dönemde dikim yapabilirsiniz. Dikimde kullanılan fidanlar 1-2 yaşında, sağlam yapılı, iyi şekilli ve istenilen çeşitte olmalıdır. Yaralı, bereli, hastalıklı, kök yapısı yetersiz gelişmiş, anacı ve çeşidi belli olmayan fidan almamaya dikkat etmelisiniz.

Alınan fidanlar gözden geçirin, kökleri suyunu kaybetmiş gibi görünüyorsa birkaç saat suya daldırın. Fidanlar hemen dikilmeyecekse kökleri nemli bir toprağa gömün. Dikim esnasında fidanların taç kısmı ve köklerinde dikim budaması yapın. Dikimde fidanın kök boğazının toprak hizasına gelecek şekilde dikilmesine azami dikkat edin.

ELMALARDA YAPILACAK YILLIK BAKIM İŞLERİ

Elma bahçesinde yapılacak rutin bakım işleri; toprak işleme, budama, gübreleme, sulama, seyreltme, herekleme, hastalık ve zararlılarla mücadele, hasat öncesi meyve dökümünü önlemek ve hasattır.

1. TOPRAK İŞLEME

Elma bahçesinde toprak işleme, ağaçların sağlıklı büyümesi ve kaliteli ürün vermesi için gerekli bir dizi işlemi içerir. Toprak işleme ile, bitki köklerinin daha iyi hava almasını, su ve besin maddelerinin toprakta etkin bir şekilde dağılmasını sağlarız. Bu işlemleri, hem dikim öncesi hazırlık aşamasında hem de bahçede kurulu olan ağaçlar için periyodik olarak yaparız. İşte elma bahçelerinde toprak işleme süreçleri, uygulanma şekilleri ve dikkat edilmesi gerekenler:

1.1- Dikim Öncesi Toprak Hazırlığı

Elma bahçesi kurmadan önce toprağın yapısal olarak hazırlanması, verimi ve ağaç sağlığını doğrudan etkiler.

Toprak Analizi: Dikim öncesinde toprak analizi yapılması, toprağın pH düzeyinin, organik madde miktarının ve besin elementlerinin belirlenmesi açısından önemlidir. Elma ağaçları için ideal pH 6-6.5 aralığındadır.

Toprağın Derin İşlenmesi: Toprağı 50-60 cm derinlikte işleyerek havalandırmak ve kök gelişimi için uygun ortam sağlamak gerekir. Derin sürüm ile toprak alt katmanlarındaki sıkışıklığı giderin.

Organik Madde Eklenmesi: Organik gübreler (çürümüş ahır gübresi, kompost) ekleyerek toprağın humus miktarını artırın. Organik madde, toprağın su tutma kapasitesini iyileştirir ve mikroorganizma aktivitesini destekler.

1.2- Dikim Sonrası ve Genç Ağaçlarda Toprak İşleme

Genç ağaçlar için toprağı düzenli olarak işlemek, köklerin sağlıklı gelişmesi ve ağacın çevresinde yabancı ot oluşumunun engellenmesi için önemlidir.

Sığ İşleme: Genç ağaçların kökleri daha yüzeydedir, bu yüzden 10-15 cm derinlikte sığ işleme yapılmalıdır. Bu sayede köklere zarar vermeden toprağı havalandırabilirsiniz.

Yabancı Ot Mücadelesi: Yabancı otlar besin maddelerine ve suya ortak olarak elma ağaçlarının gelişimini yavaşlatabilir. Yabancı otları elle veya uygun aletlerle temizleyerek, ağacın çevresini düzenli tutun.

Malçlama: Malç, toprağın nemini korur, sıcaklık dalgalanmalarını azaltır ve yabancı otların çıkmasını engeller. Genç ağaçların diplerine organik malç (saman, çürümüş yaprak) eklenmesi faydalıdır.

1.3- Olgun Ağaçlarda Toprak İşleme

Olgun ağaçlarda toprak işleme, ağaçların meyve verme dönemine destek sağlamak için yapılır. Bu dönemde köklere zarar vermeden toprağı işlemeye dikkat edilmelidir.

Yüzey İşlemesi: Olgun ağaçların kökleri derinlere kadar indiği için yüzeyde yapılan işleme yeterlidir. Toprağın yüzeyini hafifçe işleyerek toprağın hava almasını ve su geçirgenliğini artırabilirsiniz.

Gübreleme ile Birlikte İşleme: Yıllık organik veya mineral gübreleme sonrası yüzey toprağı hafifçe işlenerek gübre toprağa karıştırılabilir. Bu işlem, gübrenin köklere daha hızlı ulaşmasını sağlar.

Toprak Sıkışıklığını Giderme: Ağaçların etrafında zamanla toprak sıkışabilir. Sıkışık toprak, kök gelişimini kısıtlar. Hafifçe toprak gevşetme işlemi, kök bölgesinde havalanma sağlar ancak köklere zarar vermemeye dikkat edilmelidir.

1.4- Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Toprak işleme sırasında dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır:

Kök Derinliği ve Zarar Riski: Elma ağaçlarının kök yapısı dikkate alınarak işleme yapılmalıdır. Genç ağaçların yüzey kökleri kolay zarar görebileceği için sığ işleme, olgun ağaçlarda ise daha yüzeysel işleme tercih edilmelidir.

İşleme Zamanlaması: İlkbahar ve sonbahar mevsimleri toprak işlemesi için en uygun dönemlerdir. Yaz aylarında toprak işlemesi, su kaybını artırarak ağaca zarar verebilir.

Erozyon Riski: Eğimli arazilerde toprak işleme dikkatli yapılmalıdır. Yanlış teknikler toprak erozyonuna neden olabilir. Eğimli alanlarda işleme yapılırken teraslama gibi erozyon önleyici yöntemler tercih edilmelidir.

Malç Kullanımı: Malç, toprağı nemli tutar ve kök bölgesini korur. Toprak işlemeyi azaltmak ve nem kaybını önlemek için özellikle yaz aylarında malç uygulamasına önem verilebilir.

Toprak Yapısına Uygun Aletler Seçimi: Toprak tipine uygun işleme aletleri seçmek, işlemin daha verimli olmasını sağlar. Hafif topraklarda elle veya basit aletlerle işleme yapılabilirken, ağır killi topraklarda daha güçlü makineler gerekebilir.

Özetle: Elma bahçelerinde toprak işleme, toprağın verimliliğini artırarak ağaç sağlığına katkıda bulunur. Doğru derinlikte, zamanında ve dikkatli yapılan toprak işleme, elma ağaçlarının verimini ve meyve kalitesini doğrudan etkiler. Toprak yapısına uygun işleme tekniklerini kullanarak sağlıklı bir elma bahçesi elde edebilirsiniz. 

2. GÜBRELEME

Elma ağaçları topraktan devamlı besin maddesi aldığı için zamanla toprak fakirleşir ve zayıflar. Belli bir süre ağaçlarda gelişme ve mahsul verme normal olarak devam etse de zamanla aşağıdaki sıkıntılar ortaya çıkar.

• Mahsul de azalma
• Kalite bozuklukları
• Çiçeklenme oranında gerileme
• Sürgünlerin ve dalların gelişmesinde zayıflama
• Anormallikler meydana gelmeye başlar.

Düzenli bir gübreleme ile ağaçların ekonomik ömrü uzayacağı gibi sağlıklı bir gelişme ile her yıl kaliteli ve bol mahsul alınır. Toprakta bulunan besin maddelerinin elma için yeterli olup olmadığını, eğer noksanlık varsa, toprak yapısına göre hangi çeşit gübrenin verileceğini belirlemek için toprak tahlili yaptırılmalıdır. Mahsule yatmış elma bahçelerinde en azından altı yılda bir toprak örneği alınarak tahlil yaptırılmalı ve ona göre bir gübreleme programı uygulanmalıdır

2.1- Ahır Gübresi

Elma ağaçlarına 3-4 yıl yılda bir defa, dekora 2-4 ton arasında olmak üzere yanmış ahır gübresi verilmelidir. Ahır gübresini, iklim şartlarına göre sonbaharda veya ilkbahar başlangıcında verin.

Gübre uygularken ya tüm bahçeye dağıtarak, sürümle beraber toprağı karıştırın ya da ağacın taç izdüşümüne gelecek şekilde, 55-60 santim genişliğindeki banda dağıtıp karıştırarak uygulayın.

2.2- Ticari Gübreler

Toprak tahlillerine göre toprakta noksan olan azot, fosfor, potasyum gibi besin maddeleri değişik bileşimindeki gübrelerle toprağa verilir.

Azot ihtiva eden gübreler

• her yıl
• yılda iki defa olmak üzere
• mart ve mayıs aylarında uygulanır.

Fosfor ve potasyum ihtiva eden gübreler ise

• üç yıllık ihtiyaçları bir defada verecek şekilde
• üç yılda bir uygulanır.

Bileşiminde birden çok besin maddesi bulunduran kompoze gübreler verilmek istendiğinde, içindeki besin maddesi oranı veya verilecek besin maddesi miktarı en az olan çeşide göre kompoze gübre seçimi yapılır. Diğer besin maddelerinden gübre içinde eksik olan miktar, diğer gübrelerden temin edilir.

Örnek vermek gerekirse;

Saf madde olarak toprağa 20 kısım azot, 15 kısım fosfor, 6 kısım potasyum verilecekse 15:15:6 kapsamlı kompoze gübre seçilmeli ve eksik olan 5 kısım azotu diğer bir azotlu gübreden takviye etmemiz gerekir.

Azotlu gübrelerin yarısı ile, gerekli olan fosforlu ve potasyumlu gübrenin tamamı şubat-mart aylarında verilir. Elma ağaçlarının ihtiyacı olan besin maddeleri sadece azot, fosfor, potasyum değildir.

Bunlardan başka kalsiyum, magnezyum, demir, çinko, kalay, bakır, bor, molibden, mangan ve kükürt gibi besinlere de ihtiyaç duyar. Ancak çoğu durumda bu maddeler toprakta yeterli miktarda bulunduklarından noksanlıkları fazla görünmez. Buna rağmen elma ağaçlarında gelişim bozuklukları, kuruma, cüceleşme, kamçılaşma, rozetleşme, sararma gibi arazlar meydana geliyorsa yaprak tahlilleri yapın. Hangi besin maddesinin noksan olduğu belirleyin. Analiz sonuçlarına göre yeterli dozda yapraktan veya topraktan gübre uygulayın. 

3. BUDAMA

Elma ağaçlarına şekil budaması olarak gübre piramit değişik doruk dallı sistem Palmet gibi terbiyesiz sistemlerinden biri uygulanabilir. Verim çağındaki elma bahçelerine yapılacak budama işlemleri;

• hastalıklı kurumuş birbiri içine girmiş dalların ayıklanması
• meydana getirilen taç sisteminin bozulmadan devamının sağlanmasından ibarettir

Elma Budarken Dikkat Edilecek Hususlar

Verim çağındaki büyük elma ağaçlarında meyve dalcıklarının tek tek budanması ekonomik olmamaktadır. Bu nedenle;

1- Çok sık meyve dalı yapmış Ağaçlarda ikinci veya üçüncü sıradaki yan dallarda daha fazla budama yapılarak büyüme ve verim arasındaki denge sağlanmalıdır

2- Obur dallardan yalnız herhangi bir boşluğun doldurulmasında kullanılacak olan dal Bırakılarak diğerleri mutlaka kesilmelidir

3- Ağaç fazla boylanmışsa veya boylanmaya meyilli ise çok uzun dallar anadal ile birleştiği yerden kesilerek çıkartılmalıdır

4- Fazla boylanma yoksa uç alma veya dik acılı dallardan bir kısmı kesilerek ağacın genişliğine büyümesi sağlanmalıdır

5- Elma ağaçlarında bu damla az dal kesebilmenin çaresi budamayı her yıl veya iki yılda bir yapmaktır.

6- Elma ağaçlarında budama Yaprak Dökümü ünden sürgün gelişimine kadarki dönemde her zaman yapılabilir

7- Kışları çok soğuk geçen yerlerde ilkbahara doğru yapılması daha uygundur

8- Budama ile kesilen yerler perdahlanarak macunlanmalıdır

4. SEYRELTME

Elma bahçelerinde yapılacak önemli işlerden biri de meyve seyretmesidir. Seyretme ile iri, aynı boyda ve yüksek kaliteli ürün elde edilir. Seyretme tam çiçeklenme zamanı veya çiçek denmeden kısa bir süre sonra yapılırsa elma ağaçlarında görülen periyodisite de kısmen önlenmiş olur. Elma ağaçlarında el ile, bitkisel hormonlar veya diğer kimyasal maddelerle seyretme yapılabilir.

El ile seyretmede, prensip olarak her 15-20 cm de bir meyve kalacak veyahut da 30-40 yaprağı bir elma düşecek şekilde fazla meyveler koparılır. Çiçek hüzmelerinde daima tek meyve bırakılmalı, fazla meyveye imkan verilmemelidir.

El ile yapılan seyretme haziran dökümünden sonra yapılmalıdır. Çünkü, seyretmeden sonra meydana gelecek dökümle hem ürünün azalması önlenmiş hem de meyvelerin bir kısmı daha önce kendiliğinden döküleceğinden masraf azalmış olur.

Bitkisel hormonlar ve kimyasal maddelerle SEYRELTMEde uygulama zamanı, kullanılan maddenin etkinlik derecesine göre belirlenir. Çiçeklerin %75 doksanının açıldığı veya taç yapraklarının dökümünden 14-17 gün sonra yapılır. Kimyasal maddelerin kullanımında kullanma dozunun çok iyi ayarlanması gereklidir.

Seyretmede kullanılacak maddeler basınçlı bir pulverizatör veya atomizörle atılarak, çiçekler iyice ıslatılmasıyla yapılır. İyice Islanmayan çiçeklerde bir etki görülmez. Kimyasal maddelerle düzenli irilikte meyveler elde edildiği gibi, el ile seyretmeye göre daha ucuza mal olur.

5. SULAMA

Elma ağaçlarının iyi gelişebilmesi meyve verim ve kalitesinin normal olması toprakta daima yeteri kadar alınabilir suyun bulunmasına bağlıdır. Yağmur ve toprak suyuyla temin edilemeyen su miktarı, sulama şeklinde uygulanır. Sulamada, meyve ağaçlarının sulanmasında kullanılan yöntemlerden biri uygulanır.

İklim şartlarına göre, Haziran ayından başlayarak Ekim ayı sonuna kadar, 15-30 günde bir sulama yapılmalıdır. Ancak altı çayırlık veya yoncalık olan, toprağı yüzlek olan, toprak altı tabakası kayalık olan bahçelerde daha sık sulama yapılmalıdır.

6. HEREKLEME

Elma ağaçlarında hasat zamanına doğru meyve ağırlıklarının %30 40 oranında artması ile dalların bu yüke dayanamayıp eğildikleri ve tedbir alınmazsa kırıldıkları görülür.

Özellikle iyi bir taçlandırma yapılmayan, fazla mahsul yıllarında SEYRELTME yapılmayan ağaçlarda daha fazla kırılma görülür. Bu gibi durumlarda dalların kırılmasını önlemek için herekleme yapılmalıdır. Ancak herekleme ile bahçe içindeki hareket ve hasat zorlaşacağından herekleme yerine iyi bir budama ve meyve seyretmesi yapılmalıdır.

7. HASAT

Elma yetiştiriciliğinde yapılacak bakım işleri kadar önemli bir konuda hasattır. Elmaların pazar kalitelerini korumaları için vaktinde hasat edilmeleri gerekir. Olum zamanından çok önce hasat edilen elmalar sularını kaybederek buruşurlar. Bunun sebebi, ambarda bekletildikleri veya pazara gönderildikleri sırada erken hasattan dolayı meyve kabuğunun sıkı bir doku almamasıdır.

Ayrıca olgunluğa doğru meyve ağırlığında büyük bir artış olacağından erken hasat edilen elmalar da ürün kaybı olur. Olum zamanından sonra hasat edilmeyerek ağaç üzerinde bırakılan veya geç hasat edilen elmalar ise unlaşır. Aroması bozulur, fena bir tat alırlar.

Yazlık elmalarda hasat, gerek toplama gerekse yeme bakımından tam olgunluğa eriştikleri zaman yapılmalıdır. Kışlık elmalarda ağaç oluşumu ile yeme oluşumu arasında çeşitlerin özelliklerine göre uzun bir zaman vardır. Kışlık elmalarda ağaç oluşumuna geldiklerinde daldan kopmaları toplama için uygun olduğu halde, meyve eti henüz sert kaba ekşi ve buruktur. Ambarda bekleme süresince aşıt miktarının azalması ve meyve etinin tam gevrekliğini alması ile en yüksek kaliteye ulaşırlar.

Elmada ağaç oluşumu meyve etinin sertliği, tam çiçekten olgunluğa kadar geçen süre, meyve kabuğunun rengi ve meyvenin daldan kopma durumu göz önüne alınarak belirlenir.

Elmalar da hasat, her ağaçta iki veya üç defa da yapılmalıdır. Birinci toplamada ağacın dışına gelen meyveler ile alt dallardaki meyveler toplanır. Daha sonra içteki ve üst daldaki meyveler toplanır. Hasadın bu şekilde yapılmasıyla dökümleri önleriz. Bu yöntem ağaç üzerinde bırakılan diğer meyvelerin daha fazla irileşmesi sağlar.

Yazlık elmalarda hasat Temmuzdan Eylül başına kadar yapılır. Kışlık elmalarda Ekim ayı sonlarına, hatta Kasım’ın ortalarına kadar devam eder. Yazlık elmalar sabah saatlerinde, kışlık elmalar ise yağışsız zamanlarda ve öğleden sonra hasat edilmelidir. 

8. SEÇME-BOYLAMA-AMBALAJ

Hasat edilen elmalar ambalaj evlerinde sağlamlık, şekil, renk ve kalitelerine göre sınıflara ayrılırlar. Daha sonra meyveler iriliklerine göre boylama yapılır. Büyük işletmelerde seçme ve boylama ambalaj makinalarla otomatik olarak yapılırken, küçük işletmelerde meyveler teker teker elden geçirilerek, içerisindeki yaralı bereli çürük olanlar ayrılır. Küçük işletmelerde meyveler göz kararıyla veya standart meyve çaplarına göre hazırlanmış delikli tahtaların deliklerinden geçirilerek boylarına ayrılırlar.

Elmalar da kalite sınıfları ve boyamalar Türk Standartlarına göre;

1. sofralık elmalar
2. ekstra birinci sınıf
3. ikinci sınıf

olmak üzere üç kalite sınıfına ayrılır. Boylamadan sonra elmaların hemen ambalajlanması gereklidir. Ambalaj kapları, taşıma ve saklama süresince elmaları en iyi şekilde koruyacak nitelikte olmalıdır. Yeni ve temiz olmaları, boyutlarının elma istifine uygun olmaları gereklidir.

9. ELMALARIN MUHAFAZASI

Ambalajlanan elmalar hemen pazara sevk edilmeyecekse belli bir süre için soğukta muhafaza edebilirsiniz. Muhafaza sistemleri adi ambarlar, soğuk hava depoları, değişik atmosfer ve soğuk hava depolarıdır. Bu üç muhafaza sisteminde de esas;

• Meyvelerin bahçeden getirildikten sonra mümkün olan en kısa zamanda ambara koymak,
• Meyve sıcaklığının en kısa zamanda istenilen sıcaklık derecesine düşürmek,
• Ambalaj sıcaklığını sabit bir derecede tutmaktır.

Genel olarak güzlük ve kışlık elmalar eksi 2-3°’de donmaktadır. Ambar sıcaklığını hiçbir zaman bu dereceye kadar düşürmemeye dikkat edin. Elmalar için ideal saklama sıcaklığı ortalama sıfır (0) derecedir. Dil elması -0.6°’de iyi saklanabildiği halde, J’ın elması bu sıcaklıkta iç kararması gösterir. Bu çeşit için 2.2°C daha uygundur.

Ambardaki nısbi nem oranı da önemli olup, sağlıklı bir muhafaza süreci için oransal nemi %85-95 gibi bir oranda tutmalısınız.

Elmaların ambarda saklanmaları esasında bir takım aksaklıklar ortaya çıkmakta ve dolayısıyla meyvelerin pazar değeri değeri düşmektedir. Bunlar;

• ambar yanığı
• acı benek
• yumuşak yanık
• cıvık çürüklü iç kararması
• unlu çürüklü iç çürümesi
• Jonathan beneği gibi fizyolojik ve mantar hastalıklardır.  

ELMADA HASTALIK VE ZARARLILAR

Elma ağaçları, çeşitli hastalık ve zararlılara karşı hassastır. Elma ağaçlarında görülen önemli hastalık ve zararlılar genel meyve yetiştiriciliği bölümünde anlattım.

Hastalıklar: Elma kara lekesi, külleme, elma ateşi gibi hastalıklar sıklıkla görülür. Bu hastalıklara karşı düzenli ilaçlama ve hijyenik bahçe uygulamaları yapın.

Zararlılar: Elma içkurdu, yaprak bitleri ve kırmızı örümcek en yaygın zararlılardır. Biyolojik mücadele yöntemleri tercih edin, kimyasal ilaçları ise dikkatli kullanın. 

YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPILAN ÖNEMLİ ELMA ÇEŞİTLERİ

Son yıllarda popüler ve bölgeye göre tercih edilebilecek elma çeşitleri:

Granny Smith: Ekşi ve dayanıklı bir türdür. Soğuk iklimlere uygundur ve geç hasat edilir.

Golden Delicious: Tatlı, sulu ve yaygın olarak yetiştirilen bir çeşittir. Depolamaya uygun olmasıyla ticari değeri yüksektir.

Gala: Hem tatlı hem de hafif ekşi bir tada sahip olan Gala, erken hasat edilen bir çeşittir.

Fuji: Tatlı, sulu ve dayanıklı bir elmadır. Pazar değeri yüksektir ve uzun süre depolanabilir.

Starkrimson: Kırmızı renkli, aromatik ve tatlı bir çeşittir. Çeşitli bölgelere adapte olabilir.

Amasya elması
Hüryemez elması
Starking delicious
Golden delicious
Starkspur golden delicious
Mutsu
Granny Smith
Starkrimson delicious
Black stayman
Beacon

Farklı bitkiler için Bitki Türleri Kataloğu yazılarıma göz atın.

Hastalık ve zararlılarla kimyasal ve doğal yöntemleri buradan keşfedin.

Gübreleme hakkında detaylı yazılarım için Gübreleme yazıları burada…